PART 4
рдХрд▓्рдХि рдЕрд╡рддाрд░ рдФрд░ рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.)
рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे рдк्рд░рдХाрдг्рдб рд╡िрдж्рд╡ाрди рдбॉ. рд╡ेрдж рдк्рд░рдХाрд╢ рдЙрдкाрдз्рдпाрдп рдиे рдЕрдкрдиे рд╢ोрдзрдкрдд्рд░ рдоें рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХो рдХрд▓्рдХि рдЕрд╡рддाрд░ рдмрддाрдпा рд╣ै। рдХрд▓्рдХि рдФрд░ рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХा рддुрд▓्рдиाрдд्рдордХ рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рдХे рдбॉ. рдЙрдкाрдз्рдпाрдп рдиे рдпрд╣ рд╕िрдж्рдз рдХрд░ рджिрдпा рдХि рдХрд▓्рдХि рдХा рдЕрд╡рддाрд░ рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ै рдФрд░ рд╡े рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рд╣ी рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╢ोрдзрдкрдд्рд░ рдХी рднूрдоिрдХा рдоें рд╡े рд▓िрдЦрддे рд╣ैं—
“рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЕрдгु рд╡िрд╕्рдлोрдЯों рд╕े рдЬो рд╕рдд्рдпाрдиाрд╢ рд╕ंрднрд╡ рд╣ै, рдЙрд╕рдХा рдиिрд░ाрдХрд░рдг рдзाрд░्рдоिрдХ рдПрдХрддा рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЬрд▓ рдоें рд░рд╣рдХрд░ рдордЧрд░ рд╕े рдмैрд░ рдЙрдЪिрдд рдирд╣ीं, рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рдоैрдиे рд╡рд╣ рд╢ोрдз рдХिрдпा рдЬो рдзाрд░्рдоिрдХ рдПрдХрддा рдХा рдЖрдзाрд░ рд╣ै। рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдХे рд╕рдорд░्рдердХों рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрд╕ рд╢ोрдзрдкрдд्рд░ рдкрд░ рдХोрдИ рдЖрдкрдд्рддि рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी। рдЖрдкрдд्рддि рд╣ोрдЧी рддो рдХूрдкрдордг्рдбुрдХ рд▓ोрдЧों рдХो, рдпрджि рд╡े рдХूрдк рдХे рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓рдХрд░ рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рджेрдЦें рддो рдХूрдк рдХो рд╣ी рд╕ंрд╕ाрд░ рдоाрдирдиे рдХी рдЙрдирдХी рднाрд╡рдиा рд╣ीрди рд╣ो рдЬाрдПрдЧी।“. . . . “рдоुрдЭे рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рдЕрд╡рд▓ोрдХрди рд╕े рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╣ी рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдЕрдЦिрд▓ рднूрдордг्рдбрд▓ рдоें рдПрдХрддा рдХी рд▓рд╣рд░ рджौрдб़ рдкрдб़ेрдЧी рдФрд░ рдзрд░्рдо рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдХрд▓рд╣ рд╢ांрдд рд╣ोंрдЧे।”
рдпрд╣ां рдкрд░ рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдХी рдЦ़ाрд╕ рдмाрддें рдФрд░ рдЕрди्рдп рд╕्рд░ोрддों рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рддрдж् рд╡िрд╖рдпрдХ рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдкेрд╢ рдХी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै।
рдЕрд╡рддाрд░ рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп
рдЕрд╡рддाрд░ рд╢рдм्рдж ‘рдЕрд╡’ рдЙрдкрд╕рд░्рдЧрдкूрд░्рд╡рдХ ‘рддृ’ рдзाрддु рдоें ‘рдШрдЮ्’ рдк्рд░рдд्рдпрдп рд▓рдЧाрдХрд░ рдмрдиा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдкृрде्рд╡ी рдкрд░ рдЖрдиा рд╣ै। ‘рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рдЕрд╡рддाрд░’ рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрд░्рде— рд╕рдмрдХो рд╕ंрджेрд╢ рджेрдиे рд╡ाрд▓े рдорд╣ाрдд्рдоा рдХा рдкृрде्рд╡ी рдкрд░ рдЬрди्рдо рд▓ेрдиा। рдХрд▓्рдХि рдЕрд╡рддाрд░ рдХो рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рдЕрди्рддिрдо рдЕрд╡рддाрд░ рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। ‘рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рдЕрд╡рддाрд░’ рд╢рдм्рдж рдоें ‘рдХा’ рд╢рдм्рдж рд╕рдо्рдмंрдзрдХाрд░рдХ рдЪिрди्рд╣ рд╣ै, рдЕрддः рдЬ़ाрд╣िрд░ рд╣ै рдХि рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕े рд╕рдо्рдмрдж्рдз рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдЕрд╡рддीрд░्рдг рд╣ोрдиा। рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕े рд╕рдо्рдмрдж्рдз рдХौрди рд╣ै? рдЙрд╕рдХा рднрдХ्рдд рд╣ी рдЙрд╕рд╕े рд╕рдо्рдмрдж्рдз рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЛрдЧрд╡ेрдж рдоें рдРрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो ‘рдХीрд░ि’ рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै। рд╣िрди्рджी рдоें ‘рдХीрд░ि’ рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрд░्рде ‘рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рдк्рд░рд╢ंрд╕рдХ’ рдФрд░ рдЕрд░рдмी рдоें ‘рдЕрд╣рдордж’ рд╣ोрддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдХ्рдпा рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рдк्рд░рд╢ंрд╕рдХ ‘рдХिрд░ी’ рдпा ‘рдЕрд╣рдордж’ рдПрдХ рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा। рд╣рд░ рджेрд╢ рдФрд░ рд╕рдордп рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдЕрд╡рддाрд░ рд╣ुрдП рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдПрдХ рдЕрд╡рддाрд░ рд╕े рдкूрд░े рд╡िрд╢्рд╡ рдХा рдХрд▓्рдпाрдг рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा рдеा। рдХ़ुрд░рдЖрди рдоें рд╣ी рд╣рд░ рднाрдЧ рдоें рд░рд╕ूрд▓ (рд╕ंрджेрд╢рд╡ाрд╣рдХ) рднेрдЬे рдЧрдП। рдЕंрддिрдо рдЕрд╡рддाрд░ рдХрд▓्рдХि рдХी рдЕрд▓рдЧ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै। рд╡े рдХिрд╕ी рдПрдХ рд╣िрд╕्рд╕े рдХे рд▓िрдП рдирд╣ीं рд╡рд░рди् рд╕рдордЧ्рд░ рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд▓िрдП рднेрдЬे рдЧрдП।
рдЬрдм рд▓ोрдЧ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдзрд░्рдо рд╕े рд╡िрдоुрдЦ рд╣ोрдХрд░ рдЕрдзрд░्рдо рдХी рд░ाрд╣ рдкрдХрдб़ рд▓ेрддे рд╣ैं рдпा рдзрд░्рдо рдХो рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡ाрд░्рде рдХे рд▓िрдП рддोрдб़-рдорд░ोрдб़ рджेрддे рд╣ैं, рддो рдЙрди्рд╣ें рдлिрд░ рд╕рд╣ी рдоाрд░्рдЧ рджिрдЦाрдиे рдХे рд▓िрдП рдИрд╢्рд╡рд░ рдЕрдкрдиे рдЕрд╡рддाрд░ рдпा рдкैрдЧ़рдо्рдмрд░ рднेрдЬрддा рд╣ै।
рдЕंрддिрдо рдЕрд╡рддाрд░ рдХे рдЖрдиे рдХा рд▓рдХ्рд╖рдг
рдХрд▓्рдХि рдХे рдЕрд╡рддрд░िрдд рд╣ोрдиे рдХा рд╕рдордп рдЙрд╕ рдоाрд╣ौрд▓ рдоें рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдмрд░्рдмрд░рддा рдХा рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рд╣ोрдЧा। рд▓ोрдЧों рдоें рд╣िंрд╕ा рд╡ рдЕрд░ाрдЬрдХрддा рдХा рдмोрд▓рдмाрд▓ा рд╣ोрдЧा। рдкेрдбों рдХा рди рдлрд▓рдиा, рди рдлूрд▓рдиा। рдЕрдЧрд░ рдлрд▓-рдлूрд▓ рдЖрдПं рднी рддो рдмрд╣ुрдд рдХрдо। рджूрд╕рд░ों рдХो рдоाрд░рдХрд░ рдЙрдирдХा рдзрди рд▓ूрдЯ рд▓ेрдиा рдФрд░ рд▓рдб़рдХिрдпों рдХे рдкैрджा рд╣ोрддे рд╣ी рдЙрди्рд╣ें рдкृрде्рд╡ी рдоें рдЧाрдб़ рджेрдиा। рдПрдХ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХो рдЫोрдб़рдХрд░ рдХрдИ рджेрд╡ी-рджेрд╡рддाрдУं рдХी рдкूрдЬा, рдкेрдб़-рдкौрдзों рдПрд╡ं рдкрдд्рдерд░ों рдХो рднрдЧрд╡ाрди рдоाрдирдиे рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि, рднрд▓ाрдИ рдХी рдЖрдб़ рдоें рдмुрд░ाрдИ рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि, рдЕрд╕рдоाрдирддा рдЖрджि рд╣ै। рдРрд╕े рд╣ी рдиाрдЬ़ुрдХ рджौрд░ рдоें рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдо्рдж (рд╕рд▓्рд▓.) рднेрдЬे рдЧрдП рдеे।
рд╕ाрддрд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХे рд╢ुрд░ु рдоें рд░ोрдорди рдФрд░ рдкрд░्рд╕िрдпрди рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рдЬिрддрдиी рдмुрд░ी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдеी, рдЙрддрдиी рд╢ाрдпрдж рдХрднी рдирд╣ीं рд╣ुрдИ। рдмाрдЗрдЬेрди्рдЯाрдЗрди рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдХ्рд╖ीрдг рд╣ो рдЬाрдиे рд╕े рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╢ाрд╕рди рдн्рд░рд╖्рдЯ рд╣ो рдЪुрдХा рдеा। рдкाрджрд░िрдпों рдХे рджुрд╖्рдХрд░्рдоों рдФрд░ рджुрд╖्рдЯрддाрдУं рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдмрд╣ुрдд рдЧिрд░ рдЧрдпा рдеा। рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдФрд░ рд╢рдд्рд░ुрддा рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдл़рд░ा-рддрдл़рд░ी рдХा рдЖрд▓рдо рдеा। рдЗрд╕ рд╕рдордп рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдо्рдж (рд╕рд▓्рд▓.) рднेрдЬे рдЧрдП। рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдзрд░्рдо рд░ोрдорди рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рд╕े рджूрд░ рдеा। рдЗрд╕ рдзрд░्рдо рдХे рднाрдЧ्рдп рдоें рдпрд╣ी рд▓िрдЦा рдеा рдХि рдпрд╣ рддूрдл़ाрди рдХी рддрд░рд╣ рд╕े рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдкृрде्рд╡ी рдкрд░ рдЫा рдЬाрдПрдЧा рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╕рдордХ्рд╖ рдмрд╣ुрдд-рд╕े рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдпों, рд╢ाрд╕рдХों рдФрд░ рдк्рд░рдеाрдУं рдХो рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЙрдб़ा рджेрдЧा рдЬैрд╕े рдХि рдЖंрдзी рдоिрдЯ्рдЯी рдХो рдЙрдб़ा рджेрддी рд╣ै।1 рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ेрд▓ рдиे рдХ़ुрд░рдЖрди рдХे рдЕрдиुрд╡ाрдж рдХी рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рдоें рд▓िрдЦा рд╣ै—“рдЧिрд░рдЬाрдШрд░ рдХे рдкाрджрд░िрдпों рдиे рдзрд░्рдо рдХे рдЯुрдХрдб़े-рдЯुрдХрдб़े рдХрд░ рдбाрд▓े рдеे рдФрд░ рд╢ांрддि рдк्рд░ेрдо рдПрд╡ं рдЕрдЪ्рдЫाрдЗрдпां рд▓ुрдк्рдд рд╣ो рдЧрдИ рдеीं। рд╡े рдоूрд▓ рдзрд░्рдо рдХो рднूрд▓ рдЧрдП рдеे। рдзрд░्рдо рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЕрдкрдиे рддрд░рд╣-рддрд░рд╣ рдХे рд╡िрдЪाрд░ рдмрдиाрдП рд╣ुрдП рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдХрд▓рд╣ рдХрд░рддे рд░рд╣рддे рдеे। рдЗрд╕ी рдкृрде्рд╡ी рдкрд░ рд░ोрдорди рдЧिрд░рдЬाрдШрд░ों рдоें рдмрд╣ुрдд-рд╕ी рдн्рд░рдо рдХी рдмाрддें рдзрд░्рдо рдХे рд░ूрдк рдоें рдоाрдиी рдЬाрдиे рд▓рдЧीं рдФрд░ рдоूрд░्рддि рдкूрдЬा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдиिрд░्рд▓рдЬ्рдЬрддा рд╕े рдХी рдЬाрдиे рд▓рдЧी।1 рдЗрд╕рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдПрдХ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рддीрди рдИрд╢्рд╡рд░ рд╣ो рдЧрдП рдФрд░ рдорд░рдпрдо рдХो рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдоां рд╕рдордЭा рдЬाрдиे рд▓рдЧा। рдЕрдЬ्рдЮाрдирддा рдХे рдЗрд╕ рджौрд░ рдоें рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рдиे рдЕрдкрдиा рдЕрди्рддिрдо рд░рд╕ूрд▓ рднेрдЬा।”
рджूрд╕рд░ी рдмाрдд рдз्рдпाрди рджेрдиे рдХि рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЕрди्рддिрдо рдЕрд╡рддाрд░ рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╣ोрдЧा рдЬрдмрдХि рдпुрдж्рдзों рдоें рддрд▓рд╡ाрд░ рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рд╣ोрддा рд╣ोрдЧा рдФрд░ рдШोрдб़ों рдХी рд╕рд╡ाрд░ी рдХी рдЬाрддी рд╣ो। рднाрдЧрд╡рдд् рдкुрд░ाрдг рдоें рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै рдХि ‘рджेрд╡рддाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдП рдЧрдП рд╡ेрдЧрдЧाрдоी рдШोрдб़े рдкрд░ рдЪрдв़рдХрд░ рдЖрдаों рдРрд╢्рд╡рд░्рдпों рдФрд░ рдЧुрдгों рд╕े рдпुрдХ
1.‘Apology for Mohammed’, by Gofrey Higgins, Pages.2
1.Translation of the Qur’an, by Gorage sale, First Translation/Preface on page 25/26
рдЬрдЧрдд्рдкрддि рддрд▓рд╡ाрд░ рд╕े рджुрд╖्рдЯों рдХा рджрдорди рдХрд░ेंрдЧे।2 рддрд▓рд╡ाрд░ों рдФрд░ рдШोрдб़ों рдХा рдпुрдЧ рддो рдЕрдм рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ै। рдЖрдЬ рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ рдЪौрджрд╣ рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ рддрд▓рд╡ाрд░ों рдФрд░ рдШोрдб़ों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрддा рдеा। рдЙрд╕рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ рдмाрдж рд╕े рдмाрд░ूрдж рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╕ोрдбा рдФрд░ рдХोрдпрд▓ा рдоिрд▓ाрдХрд░ рд╣ोрдиे рд▓рдЧा рдеा। рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рддो рдШोрдб़ो рдФрд░ рддрд▓рд╡ाрд░ों рдХा рд╕्рдеाрди рдЯैंрдХों рдФрд░ рдоिрд╕ाрдЗрд▓ों рдЖрджि рдиे рд▓े рд▓िрдпा рд╣ै।
рдХрд▓्рдХि рдХा рдЕрд╡рддाрд░-рд╕्рдеाрди
рдХрд▓्рдХि рдХे рдЕрд╡рддाрд░ рдХा рд╕्рдеाрди рд╢рдо्рднрд▓ рдЧ्рд░ाрдо рдоें рд╣ोрдиे рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд▓्рдХि рдПрд╡ं рднाрдЧрд╡рдд् рдкुрд░ाрдг рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ां рдкрд╣рд▓े рдпрд╣ рдиिрд╢्рдЪрдп рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдХि рд╢рдо्рднрд▓ рдЧ्рд░ाрдо рдХा рдиाрдо рд╣ै рдпा рдХिрд╕ी рдЧ्рд░ाрдо рдХा рд╡िрд╢ेрд╖рдг। рдбॉ. рд╡ेрдж рдк्рд░рдХाрд╢ рдЙрдкाрдз्рдпाрдп рдХे рдорддाрдиुрд╕ाрд░ ‘рд╢рдо्рднрд▓’ рдХिрд╕ी рдЧ्рд░ाрдо рдХा рдиाрдо рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा, рдХ्рдпोंрдХि рдпрджि рдХेрд╡рд▓ рдХिрд╕ी рдЧ्рд░ाрдо рд╡िрд╢ेрд╖ рдХो ‘рд╢рдо्рднрд▓’ рдиाрдо рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ोрддा рддो рдЙрд╕рдХी рд╕्рдеिрддि рднी рдмрддाрдИ рдЧрдИ рд╣ोрддी। рднाрд░рдд рдоें рдЦोрдЬрдиे рдкрд░ рдпрджि рдХोрдИ ‘рд╢рдо्рднрд▓’ рдиाрдордХ рдЧ्рд░ाрдо рдоिрд▓рддा рд╣ै рддो рд╡рд╣ां рдЖрдЬ рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ рдЪौрджрд╣ рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ рдкрд╣рд▓े рдХोрдИ рдРрд╕ा рдкुрд░ुрд╖ рдкैрджा рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдЬो рд▓ोрдЧों рдХा рдЙрдж्рдзाрд░рдХ рд╣ो। рдлिрд░ рдЕрди्рддिрдо рдЕрд╡рддाрд░ рдХोрдИ рдЦेрд▓ рддो рдирд╣ीं рдХि
2.рдЕрд╢्рд╡рдоाрд╢ुрдЧрдоाрд░ुрд╣्рдпा рджेрд╡рджрдд्рддं рдЬрдЧрдд्рдкрддिः।
рдЕрд╕िрдиाрд╕ाрдзुрджрдордирдорд╖्рдЯैрд╢्рд╡рд░्рдп рдЧुрдгाрди्рд╡िрддः।। (рднाрдЧрд╡рдд् рдкुрд░ाрдг, 12 рд╕्рдХрди्рдз, 2 рдЕрдз्рдпाрдп, 19рд╡ां рд╢्рд▓ोрдХ)
рдЕрд╡рддाрд░ рд╣ो рдЬाрдП рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЬ़рд░ा-рд╕ा рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рднी рди рд╣ो। рдЕрддः ‘рд╢рдо्рднрд▓’ рд╡िрд╢ेрд╖рдг рдоाрдирдХрд░ рдЙрд╕рдХी рд╡्рдпुрдд्рдкрдд्рддि рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। ‘рд╢рдо्рднрд▓’ рд╢рдм्рдж ‘рд╢рдо्’ (рд╢ांрдд рдХрд░рдиा) рдзाрддु рд╕े рдмрдиा рд╣ै рдЕрд░्рдеाрдд्, рдЬिрд╕ рд╕्рдеाрди рдоें рд╢ाрди्рддि рдоिрд▓े।
(1) рд╕рдо् рдЙрдк рд╕рд░्рдЧрдкूрд░्рд╡рдХ ‘рд╡ृ’ рдзाрддु рдоें рдЕрдк् рдк्рд░рдд्рдпрдп рдХे рд╕ंрдпोрдЧ рд╕े рдиिрд╖्рдкрди्рди рд╢рдм्рдж ‘рд╕ंрд╡рд░’ рд╣ुрдЖ। рд╡рдмрдпोрд░рднेрджः рдФрд░ рд░рд▓рдпोрд░рднेрджः рдХे рд╕िрдж्рдзांрдд рд╕े рд╢рдо्рднрд▓ рд╢рдм्рдж рдХी рдиिрд╖्рдкрдд्рддि рд╣ुрдИ, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ुрдЖ ‘рдЬो рдЕрдкрдиी рдУрд░ рд▓ोрдЧों рдХो рдЦींрдЪрддा рд╣ै рдпा рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрд╕ी рдХो рдЪुрдиा рдЬाрддा рд╣ै’।
(2) ‘рд╢рдо्рд╡рд░’ рд╢рдм्рдж рдХा рдиिрдШрдг्рдЯु (1/12/88) рдоें рдЙрджрдХрдиाрдоों рдХे рдкाрда рд╣ैं। ‘рд░’ рдФрд░ ’рд▓’ рдоें рдЕрднेрдж рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╢рдо्рднрд▓ рдХा рдЕрд░्рде рд╣ोрдЧा рдЬрд▓ рдХे рд╕рдоीрдкрд╡рд░्рддी рд╕्рдеाрди’।1
рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡рд╣ рд╕्рдеाрди рдЬिрд╕рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рдЬрд▓ рд╣ो рдФрд░ рд╡рд╣ рдЕрдд्рдпंрдд рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рдФрд░ рд╢ांрддिрджाрдпрдХ рд╣ो, рд╡рд╣ी рд╢рдо्рднрд▓ рд╣ोрдЧा। рдЕрд╡рддाрд░ рдХी рднूрдоि рдкрд╡िрдд्рд░ рд╣ोрддी рд╣ै। ‘рд╢рдо्рднрд▓’ рдХा рд╢ाрдм्рджिрдХ рдЕрд░्рде рд╣ै—рд╢ांрддि рдХा рд╕्рдеाрди। рдордХ्рдХा рдХो рдЕрд░рдмी рдоें ‘рджाрд░ुрд▓ рдЕрдорди’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╢ांрддि рдХा рдШрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдордХ्рдХा рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХा рдХाрд░्рдпрд╕्рдерд▓ рд░рд╣ा рд╣ै।
1. рдХрд▓्рдХि рдЕрд╡рддाрд░ рдФрд░ рдоुрд╣рдо्рдордж рд╕ाрд╣рдм, (рдкृ. 30)
2.рдЬрди्рдо рддिрдеि
рдХрд▓्рдХि рдкुрд░ाрдг рдоें рдЕрди्рддिрдо рдЕрд╡рддाрд░ рдХे рдЬрди्рдо рдХा рднी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा
рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдкुрд░ाрдг рдХे рдж्рд╡ीрддीрдп рдЕрдз्рдпाрдп рдХे рд╢्рд▓ोрдХ 15 рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ै—
“рдж्рд╡ाрджрд╢्рдпां рд╢ुрдХ्рд▓ рдкрдХ्рд╖рд╕्рдп, рдоाрдзрд╡े рдоाрд╕ि рдоाрдзрд╡рдо् ।
рдЬाрддो рджрджृрд╢рддुः рдкुрдд्рд░ं рдкिрддрд░ौ рд╣्рд░рд╖्рдЯрдоाрдирд╕ौ ।।
рдЕрд░्рдеाрдд् “рдЬिрд╕рдХे рдЬрди्рдо рд▓ेрдиे рд╕े рджुрдЦी рдоाрдирд╡рддा рдХा рдХрд▓्рдпाрдг рд╣ोрдЧा, рдЙрд╕рдХा рдЬрди्рдо рдордзुрдоाрд╕ рдХे рд╢ुрдХ्рд▓ рдкрдХ्рд╖ рдФрд░ рд░рдмी рдлрд╕рд▓ рдоें рдЪрди्рдж्рд░рдоा рдХी 12рд╡ीं рддिрдеि рдХो рд╣ोрдЧा।“ рдПрдХ рдЕрди्рдп рд╢्рд▓ोрдХ рдоें рд╣ै рдХि рдХрд▓्рдХि рд╢рдо्рднрд▓ рдоें рд╡िрд╖्рдгुрдпрд╢ рдиाрдордХ рдкुрд░ोрд╣िрдд рдХे рдпрд╣ां рдЬрди्рдо рд▓ेंрдЧे।2 рдоुрд╣рдо्рдордж рд╕ाрд╣рдм (рд╕рд▓्рд▓.) рдХा рдЬрди्рдо 12 рд░рдмीрдЙрд▓ рдЕрд╡्рд╡рд▓ рдХो рд╣ुрдЖ। рд░рдмीрдЙрд▓ рдЕрд╡्рд╡рд▓ рдХा рдЕрд░्рде рд╣ोрддा рд╣ै : рдордзुрдоाрд╕ рдХा рд╣рд░्рд╖ोрд▓्рд▓ाрд╕ рдХा рдорд╣ीрдиा। рдЖрдк рдордХ्рдХा рдоें рдкैрджा рд╣ुрдП। рд╡िрд╖्рдгुрдпрд╢рд╕ः рдХрд▓्рдХि рдХे рдкिрддा рдХा рдиाрдо рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдоुрд╣рдо्рдордж рд╕ाрд╣рдм рдХे рдкिрддा рдХा рдиाрдо рдЕрдм्рджुрд▓्рд▓ाрд╣ рдеा। рдЬो рдЕрд░्рде рд╡िрд╖्рдгुрдпрд╢ рдХा рд╣ोрддा рд╣ै рд╡рд╣ी рдЕрдм्рджुрд▓्рд▓ाрд╣ рдХा। рд╡िрд╖्рдгु рдпाрдиी рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рдФрд░ рдпрд╢ рдпाрдиी рдмрди्рджा = рдЕрд░्рдеाрдд рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рдХा рдмрди्рджा = рдЕрдм्рджुрд▓्рд▓ाрд╣।
рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдХрд▓्рдХि рдХी рдоाрддा рдХा рдиाрдо рд╕ुрдорддि (рд╕ोрдорд╡рддी) рдЖрдпा рд╣ै
3.рд╢рдо्рднрд▓рдЧ्рд░ाрдордоुрдЦ्рдпрд╕्рдп рдм्рд░ाрд╣्рдордгрд╕्рдп рдорд╣ाрдд्рдордиः।
рднрд╡рдиे рд╡िрд╖्рдгुрдпрд╢рд╕ः рдХрд▓्рдХिः рдк्рд░ाрджुрд░्рднрд╡िрд╖्рдпрддि।। (рднाрдЧрд╡рдд рдкुрд░ाрдг, рдж्рд╡ाрджрд╢ рд╕्рдХंрдз, 2 рдЕрдз्рдпाрдп, 18рд╡ां рд╢्рд▓ोрдХ)
рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै - рд╢ांрддि рдПрд╡ं рдордирдирд╢ीрд▓ рд╕्рд╡рднाрд╡рд╡ाрд▓ी। рдЖрдк (рд╕рд▓्рд▓.) рдХी рдоाрддा рдХा рдиाрдо рднी рдЖрдоिрдиा рдеा рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рд╢ांрддिрд╡ाрд▓ी।
рдЕрди्рддिрдо рдЕрд╡рддाрд░ рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं
рдХрд▓्рдХि рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж рд╕ाрд╣рдм (рд╕рд▓्рд▓.) рдХे рдЬीрд╡рди (рд╕ीрд░рдд) рд╕े рдоिрд▓рддी-рдЬुрд▓рддी рд╣ैं। рдЗрди рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХा рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рдЕрдз्рдпрдпрди рдпрд╣ां рдкेрд╢ рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै।
1. рдЕрд╢्рд╡ाрд░ोрд╣ी рдФрд░ рдЦрдб्рдЧрдзाрд░ी—рдкрд╣рд▓े рд▓िрдЦा рдЬा рдЪुрдХा рд╣ै рдХि рднाрдЧрд╡рдд рдкुрд░ाрдг рдоें рдЕंрддिрдо рдЕрд╡рддाрд░ рдХे рдЕрд╢्рд╡ाрд░ोрд╣ी рдФрд░ рдЦрдб्рдЧрдзाрд░ी рд╣ोрдиे рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै। рдЙрд╕рдХी рд╕рд╡ाрд░ी рдРрд╕े рдШोрдб़े рдХी рд╣ोрдЧी рдЬो рддेрдЬ़ рдЧрддि рд╕े рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ोрдЧा рдФрд░ рджेрд╡рддाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рджрдд्рдд рд╣ोрдЧा। рддрд▓рд╡ाрд░ рд╕े рд╡рд╣ рджुрд╖्рдЯों рдХा рд╕ंрд╣ाрд░ рдХрд░ेрдЧा। рдШोрдб़े рдкрд░ рдЪрдв़рдХрд░ рддрд▓рд╡ाрд░ рд╕े рджुрд╖्рдЯों рдХा рджрдорди рдХрд░ेрдЧा। рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХो рднी рдл़рд░िрд╢्рддों рдж्рд╡ाрд░ा рдШोрдб़ा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рдеा, рдЬिрд╕рдХा рдиाрдо рдмुрд░्рд░ाрдХ़ рдеा। рдЙрд╕рдкрд░ рдмैрдардХрд░ рдЕंрддिрдо рд░рд╕ूрд▓ рдиे рд░ाрдд्рд░ि рдХो рддीрд░्рдердпाрдд्рд░ा рдХी рдеी। рдЗрд╕े ‘рдоेрд░ाрдЬ’ рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рд░ाрдд рдЖрдкрдХी рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рд╕े рдмाрддрдЪीрдд рд╣ुрдИ рдеी рдФрд░ рдЖрдкрдХो рдмैрддुрд▓рдордХ्рдХिрджрд╕ (рдпрд░ूрд╢рд▓рдо) рднी рд▓े рдЬाрдпा рдЧрдпा рдеा।
рдоुрд╣рдо्рдордж рд╕ाрд╣рдм рдХो рдШोрдб़े рдЕрдзिрдХ рдк्рд░िрдп рдеे। рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рд╕ाрдд рдШोрдб़े рдеे। рд╣рдЬ़рд░рдд рдЕрдирд╕ (рд░рдЬि.) рд╕े рд░िрд╡ाрдпрдд рд╣ै рдХि рдоैंрдиे рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХो рджेрдЦा рдХि рдШोрдб़े рдкрд░ рд╕рд╡ाрд░ рдеे рдФрд░ рдЧрд▓े рдоें рддрд▓рд╡ाрд░ рд▓рдЯрдХाрдП рд╣ुрдП рдеे।1
1.рдмुрдЦ़ाрд░ी рд╢рд░ीрдл़ рдХी рд╣рджीрд╕
рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рдиौ рддрд▓рд╡ाрд░ें рдеीं। рдХुрд▓ рдкрд░рдо्рдкрд░ा рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рддрд▓рд╡ाрд░ें рдЬुрд▓्рдл़िрдХ़ाрд░ рдиाрдордХ рддрд▓рд╡ाрд░, рдХ़рд▓рдИрдпा рдиाрдорд╡ाрд▓ी рддрд▓рд╡ाрд░।
2. рджुрд╖्рдЯों рдХा рджрдорди— рдХрд▓्рдХि рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдоें рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдпрд╣ рднी рд╣ै рдХि рдпрд╣ рджुрд╖्рдЯों рдХा рд╣ी рджрдорди рдХрд░ेрдЧा।2 рдзрд░्рдо рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░ рдФрд░ рджुрд╖्рдЯों рдХे рджрдорди рдоें рдорджрдж рдХे рд▓िрдП рджेрд╡рддा рднी рдЖрдХाрд╢ рд╕े рдЙрддрд░ рдЖрдПंрдЧे।3 рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдиे рджुрд╖्рдЯो рдХा рджрдорди рдХिрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдбрдХैрддों, рд▓ुрдЯेрд░ों рдФрд░ рдЕрди्рдп рдЕрд╕ाрдоाрдЬिрдХ рддрдд्рд╡ों рдХो рд╕ुрдзाрд░рдХрд░ рдоाрдирд╡рддा рдХा рдкाрда рдкрдв़ाрдпा рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╕рдд्рдп рдоाрд░्рдЧ рджिрдЦाрдпा। рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдиे рдРрд╕े рдХुрд╕ंрд╕्рдХृрдд рд▓ोрдЧों рдХा рд╕ुрд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕े рд░рд╣рдиा рд╕िрдЦाрдпा। рдФрд░рддों рдХो рдЙрдирдХा рд╣рдХ़ рджिрд▓ाрдпा। рдПрдХेрд╢्рд╡рд░ рдХे рд╕ाрде рддрдоाрдо рджेрд╡рддाрдУं рдХे рдШाрд▓рдоेрд▓ рдХा рдЖрдкрдиे рдЬ़ोрд░рджाрд░ рдЦंрдбрди рдХिрдпा рддрдеा рдХрд╣ा рдХि рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдХोрдИ рдирдпा рдзрд░्рдо рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рд╣ै। рджुрд╖्рдЯों рдХे рджрдорди рдоें рдЖрдкрдХो рдл़рд░िрд╢्рддों рдХी рдорджрдж рдоिрд▓ी। рдХुрд░рдЖрди рдордЬीрдж рдоें рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рдХрд╣рддा рд╣ै рдХि рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рдиे рддुрдордХो рдмрдж्рд░ рдХी рд▓рдб़ाрдИ рдоें рдорджрдж рджी рдФрд░ рддुрдо рдмрд╣ुрдд рдХрдо рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдеे, рддो рддुрдордХो рдЪाрд╣िрдП рдХि рддुрдо рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рд╣ी рд╕े рдбрд░ो рдФрд░ рдЙрд╕ी рдХे рд╢ुрдХ्рд░рдЧुрдЬ़ाрд░ рд╣ोрдУ। рдЬрдм рддुрдо рдоोрдоिрдиों рд╕े рдХрд╣ рд░рд╣े рдеे рдХि рдХ्рдпा рддुрдо्рд╣ाрд░े рд▓िрдП рдХाрдл़ी рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рддुрдо्рд╣ाрд░ा рд░рдм рддुрдордХो рддीрди рд╣рдЬ़ाрд░ рдлрд░िрд╢्рддे рднेрдЬрдХрд░ рдорджрдж рдХрд░े, рдмрд▓्рдХि рдЕрдЧрд░ рдЙрд╕рдкрд░ рд╕рдм्рд░ рдХрд░ो рдФрд░ рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рд╕े рдбрд░рддे рд░рд╣ो, рддो рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдорджрдж
2. рднाрдЧрд╡рдд рдкुрд░ाрдг 12-2-19
3. рдпाрдд рдпूрдпं рднुрд╡ं рджेрд╡ाः рд╕्рд╡ांрд╢ाрд╡рддрд░рдгे рд░рддाः (рдХрд▓्рдХि рдкुрд░ाрдг, рдЕрдз्рдпाрдп 2, рд╢्рд▓ोрдХ 7)
рдкांрдЪ рд╣рдЬ़ाрд░ рдл़рд░िрд╢्рддों рд╕े рдХрд░ेрдЧा। рд╕ूрд░ा рдЕрд╣рдЬ़ाрдм рдоें рднी рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХो рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдорджрдж рдоिрд▓рдиे рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ूрд░рд╣ рдХी рдЖрдпрдд рд╕ंрдЦ्рдпा 9 рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ै рдХि ‘‘рдР рдИрдоाрдирд╡ाрд▓ों! рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рдХी рдЙрд╕ рдХृрдкा рдХा рд╕्рдорд░рдг рдХрд░ो, рдЬрдм рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╡िрд░ूрдж्рдз рд╕ेрдиाрдПं рдЖрдИं рддो рд╣рдордиे рднी рдЙрдирдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдкрд╡рди рдФрд░ рдРрд╕ी рд╕ेрдиाрдПं рднेрдЬीं, рдЬिрдирдХो рддुрдо рдирд╣ीं рджेрдЦрддे рдеे, рдФрд░ рдЬो рдХुрдЫ рддुрдо рдХрд░ рд░рд╣े рдеे, рд╡рд╣ рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рджेрдЦ рд░рд╣ा рдеा।’’ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рджुрд╖्рдЯों рдХा рдиाрд╢ рдХрд░рдиे рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ рдиे рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХी рдорджрдж рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рдл़рд░िрд╢्рддे рдФрд░ рдЕрдкрдиी рд╕ेрдиाрдПं рднेрдЬी।
3. рдЬрдЧрдд्рдкрддि—рдкрддि рд╢рдм्рдж ‘рдкा’ (рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рдиा) рдзाрддु рдоें рдЙрддि ‘рдк्рд░рдд्рдпрдп’ рдХे рд╕ंрдпोрдЧ рд╕े рдмрдиा рд╣ै। рдЬрдЧрдд рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рд╕ंрд╕ाрд░। рдЕрддः рдЬрдЧрдд्рдкрддि рдХा рдЕрд░्рде рд╣ुрдЖ рд╕ंрд╕ाрд░ рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा। рднाрдЧрд╡рдд рдкुрд░ाрдг рдоें рдЕंрддिрдо рдЕрд╡рддाрд░ рдХрд▓्рдХि рдХो рдЬрдЧрдд्рдкрддि рднी рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै।2
рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдЬрдЧрдд्рдкрддि3 рд╣ैं, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкрддрдирд╢ीрд▓
1. (рдХुрд░рдЖрди, рд╕ूрд░ा рдЖрд▓े рдЗрдорд░ाрди, рдЖрдпрдд рд╕ंрдЦ्рдпा 123, 124 рдФрд░ 125)।
2. рднाрдЧрд╡рдд рдкुрд░ाрдг, рдж्рд╡ाрджрд╢ рд╕्рдХंрдз, рдж्рд╡िрддीрдп рдЕрдз्рдпाрдп, 19 рд╡ां рд╢्рд▓ोрдХ)
3. рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे рд╡्рдпाрдХрд░рдгाрдЪाрд░्рдп рд╡ाрдорди рд╢िрд╡рд░ाрдо рдЖрдк्рдЯे рдиे ‘‘рдкрддि’’ рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрд░्рде ‘‘рдк्рд░рдзाрдирддा рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓ा’’ рднी рдмрддाрдпा рд╣ै (рджेрдЦिрдП, рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╣िрди्рджी рдХोрд╢, рдкृ. 568, рдоोрддीрд▓ाрд▓ рдмрдиाрд░рд╕ीрджाрд╕ рдкрдм्рд▓िрд╢рд░्рд╕ рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 1989)। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЬрдЧрдд्рдкрддि рдХा рдЕрд░्рде рд╣ुрдЖ: рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рдк्рд░рдзाрдирддा рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓ा। рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдЬिрд╕ рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдзрд░्рдо рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЖрдП, рд╡рд╣ рдпрдж्рдпрдкि рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХे рдЖрд░ंрдн рд╕े рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдеा, рдкрд░рди्рддु рдЖрдк (рд╕рд▓्рд▓.) рдХे рдЬ़рд░िрдП рдЗрд╕े рдкूрд░्рдгрддा рдФрд░ рдк्рд░рдзाрдирддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдИ। рдХुрд░рдЖрди рдоें рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рдХा рдХрдерди рд╣ै: ‘‘рдЖрдЬ рдоैंрдиे рддुрдо्рд╣ाрд░े рд▓िрдП рдкूрд░्рдг рдХрд░ рджिрдпा рдФрд░ рддुрдо рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдиेрдордд рдкूрд░ी рдХрд░ рджी, рдФрд░ рддुрдо्рд╣ाрд░े рд▓िрдП рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдХो ‘‘рджीрди’’ (рдзрд░्рдо) рдХी рд╣ैрд╕िрдпрдд рд╕े рдкрд╕ंрдж рдХिрдпा।’’ (5:3)
(рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рдХे рд░рд╕ूрд▓ (рд╕рд▓्рд▓.) рдиे рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рд╕рдд्рдп рдХो рдк्рд░рдзाрдирддा рджी, рдЙрд╕े рдлैрд▓ाрдпा рдФрд░ рд▓ोрдЧों рдХो рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЙрднाрд░ा рдХि рд╕्рд╡рдпं рднी рд╕рдд्рдп рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░ें рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рддрдХ рд╕рдд्рдп-рд╕ंрджेрд╢ рдкрд╣ुंрдЪाрдПं। рдЖрдк (рд╕рд▓्рд▓.) рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдиेрдХिрдпों рдФрд░ рдЕрдЪ्рдЫाрдЗрдпों рдХो рдк्рд░рдзाрдирддा рдоिрд▓ी। рдЕрдЪ्рдЫे рд╢ीрд▓ рд╕्рд╡рднाрд╡ рдФрд░ рдиैрддिрдХрддा рдХी рдкूрд░्рддि рд╣ुрдИ। рдПрдХ рд╣рджीрд╕ рдоें рдЖрдк (рд╕рд▓्рд▓.) рдиे рдХрд╣ा: ‘‘рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рдиे рдоुрдЭे рдиैрддिрдХ рдЧुрдгों рдФрд░ рдЕрдЪ्рдЫे рдХाрдоों рдХी рдкूрд░्рддि рдХे рд▓िрдП рднेрдЬा рд╣ै।’’ (рд╢рд░рд╣ुрд╕्рд╕ुрди्рдирд╣)
рд╕рдоाрдЬ рдХो рдмрдЪाрдпा। рдЙрд╕рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХी рдФрд░ рд╕ंрдоाрд░्рдЧ рджिрдЦाрдпा। рдЖрдк рд╕ाрд░े рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рд╕ंрджेрд╢ рд▓ेрдХрд░ рдЖрдП। рдХुрд░рдЖрди рдоें рд╣ै-‘‘рдР рдоुрд╣рдо्рдордж рдПрд▓ाрди рдХрд░ рджो рдХि рд╕ाрд░ी рджुрдиिрдпा рдХे рд▓िрдП рдирдмी рд╣ोрдХрд░ рддुрдо рдЖрдП рд╣ो।’’1 рдПрдХ рдЕрди्рдп рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╣ै—‘‘рдЕрдд्рдпंрдд рдмрд░рдХрддрд╡ाрд▓ा рд╣ै рд╡рд╣ рдЬिрд╕рдиे рдЕрдкрдиे рдмंрджे рдкрд░ рдкрд╡िрдд्рд░ा рдЧ्рд░рди्рде рдХुрд░рдЖрди рдЙрддाрд░ा рддाрдХि рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ рдкाрдкों рдХा рдбрд░ рджिрдЦाрдиेрд╡ाрд▓ा рд╣ो।’’2
1.рдХुрд░рдЖрди, рд╕ूрд░ा рдЖрд░ाрдл़, рдЖрдпрдд рд╕ंрдЦ्рдпा 158)
2.рдХुрд░рдЖрди, рд╕ूрд░ा рдлुрд░рдХ़ाрди, рдЖрдпрдд рд╕ंрдЦ्рдпा 1)
4. рдЪाрд░ рднाрдЗрдпों рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рдпुрдХ्рдд— рдХрд▓्рдХि рдкुрд░ाрдг рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЪाрд░ рднाрдЗрдпों рдХे рд╕ाрде рдХрд▓्рдХि рдХрд▓ि (рд╢ैрддाрди) рдХा рдиिрд╡ाрд░рдг рдХрд░ेंрдЧे।3
рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдиे рднी рдЪाрд░ рд╕ाрдеिрдпों рдХे рд╕ाрде рд╢ैрддाрди рдХा рдиाрд╢ рдХिрдпा рдеा। рдпे рдЪाрд░ рд╕ाрдеी рдеे-рдЕрдмू рдмрдХ्рд░ (рд░рдЬि.), рдЙрдорд░ (рд░рдЬि.), рдЙрд╕рдоाрди (рд░рдЬि.) рдФрд░ рдЕрд▓ी (рд░рдЬि.)।
5. рдЕंрддिрдо рдЕрд╡рддाрд░—рдХрд▓्рдХि рдХो рдЕंрддिрдо рдпुрдЧ рдХा рдЕंрддिрдо рдЕрд╡рддाрд░ рдмрддाрдпा рд╣ै।4 рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдиे рднी рдПрд▓ाрди рдХिрдпा рдеा рдХि рдоैं рдЕंрддिрдо рд░рд╕ूрд▓ рд╣ूं।
‘рдХрд▓्рдХि’ рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрд░्рде ‘рд╡ाрдЪрд╕्рдкрдд्рдпрдо्’ рддрдеा ‘рд╢рдм्рджрдХрд▓्рдкрддрд░ु’ рдоें рдЕрдиाрд░ рдХा рдлрд▓ рдЦाрдиेрд╡ाрд▓े рддрдеा рдХрд▓ंрдХ рдХो рдзोрдиेрд╡ाрд▓े рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдкैрдЧ़рдо्рдмрд░ (рд╕рд▓्рд▓.) рднी рдЕрдиाрд░ рдФрд░ рдЦрдЬूрд░ рдХा рдлрд▓ рдЦाрддे рдеे рддрдеा рдк्рд░ाрдЪीрди рдХाрд▓ рдоें рдЖрдЧрдд рдоिрд╢्рд░рдг (рд╢िрд░्рдХ) рдФрд░ рдиाрд╕्рддिрдХрддा (рдХुрдл्рд░) рдХो рдзो рджिрдпा।5
6. рдЙрдкрджेрд╢ рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ рджिрд╢ा рдХी рдУрд░ рдЬाрдиा—рдХрд▓्рдХि рдкैрджा рд╣ोрдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдкрд╣ाрдб़ी рдХी рддрд░рдл़ рдЪрд▓े рдЬाрдПंрдЧे рдФрд░ рд╡рд╣ां рдкрд░рд╢ुрд░ाрдо рдЬी рд╕े рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ेंрдЧे। рдмाрдж рдоें рдЙрдд्рддрд░ рдХी рддрд░рдл़ рдЬाрдХрд░ рдлिрд░ рд▓ौрдЯेंрдЧे। рдоुрд╣рдо्рдордж
3.рдЪрддुрд░्рднिрдн्рд░्рд░ाрддृрднिрд░्рджेрд╡ рдХрд░िрд╖्рдпाрдоि рдХрд▓िрдХ्рд╖рдпрдо्। (рдХрд▓्рдХि рдкुрд░ाрдг рдЕрдз्рдпाрдп 2, рд╢्рд▓ोрдХ 5)
4.рднाрдЧрд╡рдд рдкुрд░ाрдг рдХे 24 рдЕрд╡рддाрд░ों рдХे рдк्рд░рдХрд░рдг рдоें рдХрд▓्рдХि рд╕рдмрд╕े рдЕंрддिрдо рдЕрд╡рддाрд░ рд╣ैं। (рднा.рдкु. рдк्рд░рдердо рд╕्рдХंрдз, рддृрддीрдп рдЕрдз्рдпाрдп, 25рд╡ां рд╢्рд▓ोрдХ)
5.рдХрд▓्рдХि рдЕрд╡рддाрд░ рдФрд░ рдоुрд╣рдо्рдордж рд╕ाрд╣рдм рдкृ. 41
(рд╕рд▓्рд▓.) рднी рдЬрди्рдо рдХे рдХुрдЫ рд╕рдордп рдмाрдж рдкрд╣ाрдб़िрдпों рдХी рддрд░рдл़ рдЪрд▓े рдЧрдП рдФрд░ рд╡рд╣ां рдЬिрдмрд░ीрд▓ (рдЕрд▓ैрд╣ि.) рдХे рдЬ़рд░िрдП рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рдХा рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╡े рдЙрдд्рддрд░ рдорджीрдиे рдЬाрдХрд░ рд╡рд╣ां рд╕े рдлिрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рд▓ौрдЯे рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдХो рдЬीрдд рд▓िрдпा। рдкुрд░ाрдгों рдоें рдХрд▓्рдХि рдХे рдмाрд░े рдоें рдРрд╕ा рднी рд▓िрдЦा рд╣ै।
7. рдЖрда рд╕िрдж्рдзिрдпों рдФрд░ рдЧुрдгों рд╕े рдпुрдХ्рдд—рдХрд▓्рдХि рдЕрд╡рддाрд░ рдХो рднाрдЧрд╡рдд рдкुрд░ाрдг 12 рд╕्рдХрди्рдз, рдж्рд╡िрддीрдп рдЕрдз्рдпाрдп рдоें ‘рдЕрд╖्рдЯैрд╢्рд╡рд░्рдпрдЧुрдгाрди्рд╡िрддः’ (рдЖрда рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рдЧुрдгों рд╕े рдпुрдХ्рдд) рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдпे рдЖрда рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рдЧुрдг рдорд╣ाрднाрд░рдд рдоें рднी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдП рдЧрдП рд╣ैं। рдпे рдЧुрдг рдиिрдо्рди рд╣ैं—
1. рд╡рд╣ рдорд╣ाрди рдЬ्рдЮाрдиी рд╣ोрдЧा।
2. рд╡рд╣ рдЙрдЪ्рдЪ рд╡ंрд╢ рдХा рд╣ोрдЧा।
3. рд╡рд╣ рдЖрдд्рдордиिрдпंрдд्рд░рдХ рд╣ोрдЧा।
4. рд╡рд╣ рд╢्рд░ुрддिрдЬ्рдЮाрдиी рд╣ोрдЧा।
5. рд╡рд╣ рдкрд░ाрдХ्рд░рдоी рд╣ोрдЧा।
6. рд╡рд╣ рдЕрд▓्рдкрднाрд╖ी рд╣ोрдЧा।
7. рд╡рд╣ рджाрдиी рд╣ोрдЧा рдФрд░
8. рд╡рд╣ рдХृрддрдЬ्рдЮ рд╣ोрдЧा।1
рдЕрдм рд╣рдо рдЗрди рдЧुрдгों рдХो рдкैрдЧ़рдо्рдмрд░े рдЗрд╕्рд▓ाрдо (рд╕рд▓्рд▓.) рдХे рдЧुрдгों рд╕े
1.рдЕрд╖्рдЯौрдЧुрдгा: рдкुрд░ुрд╖ं рджीрдкрдпрди्рддि, рдк्рд░рдЬ्рдЮा рдЪ рдХौрд▓्рдпं рдЪ рджрдо рд╢्рд░ुрддंрдЪ।
рдкрд░ाрдХ्рд░рдорд╢्рдЪा рдмрд╣ुрднाрд╖िрддा рдЪ, рджाрдиं рдпрдеाрд╢рдХ्рддि рдХृрддрдЬ्рдЮрддा рдЪ। –рдорд╣ाрднाрд░рдд
рдХ्рд░рдорд╡ाрд░ рд╕ाрдо्рдпрддा рдХрд░ेंрдЧे। рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдорд╣ाрди рдЬ्рдЮाрдиी рдеे। рдЙрдирдоें рдк्рд░рдЬ्рдЮा рджृрд╖्рдЯि рдеी।
рдЖрдк (рд╕рд▓्рд▓.) рдиे рднूрдд рдФрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рдЕрдиेрдХ рдмाрддें рдмрддाрдИं, рдЬो рдПрдХрджрдо рд╕рдд्рдп рд╕िрдж्рдз рд╣ुрдИं।
рдкрд╣рд▓े рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рд░ूрдоिрдпों рдХी рд╣ाрд░ рдФрд░ рдмाрдж рдоें рдЙрдирдХी рдЬीрдд рдХी рднрд╡िрд╖्рдпрд╡ाрдгी рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдиे рдХी рдеी। рдЖрдкрдХी рджूрд░рджрд░्рд╢िрддा рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЕрдиेрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ैं, рдЬो рдЖрдкрдХे рдЙрдЪ्рдЪ рдЬ्рдЮाрди рдХो рд╕िрдж्рдз рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдЙрдЪ्рдЪ рд╡ंрд╢ рдоें рдкैрджा рд╣ुрдП। рдЖрдкрдХा рдЬрди्рдо 571 рдИ. рдоें рдХुрд░ैрд╢ рдХी рдкंрдХ्рддि рдоें рд╣ाрд╢िрдо рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा, рдЬो рдЕрд░рдм рдХे рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдж्рд╡ाрд░ рдоाрдирдиीрдп рдФрд░ рдХाрдмा рдХा рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдХ рдеा।
рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХो рдЗрди्рдж्рд░िрдпрджрдорди рдпा рдЖрдд्рдордиिрдпंрдд्рд░ाрдг рдХा рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рдЧुрдг рднी рдк्рд░ाрдк्рдд рдеा। рдЖрдк рдЖрдо्рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рд╕े рд╣ीрди, рджрдпाрд▓ु, рд╢ांрдд, рдЗрди्рдж्рд░िрдпрдЬीрдд рдФрд░ рдЙрджाрд░ рдеे।1 рдЖрдк рд╢्рд░ुрддिрдЬ्рдЮाрдиी рднी рдеे। рд╢्рд░ुрдд рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै, ‘рдЬो рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ुрдиाрдпा рдЧрдпा рдФрд░ рдЛрд╖िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ुрдиा рдЧрдпा рд╣ो।’ рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдкрд░ рдЬिрдмрд░ीрд▓ (рдЕрд▓ैрд╣ि.) рдиाрдордХ рдл़рд░िрд╢्рддे рдХे рдЬ़рд░िрдП рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рдЬ्рдЮाрди рднेрдЬा рдЬाрддा рдеा। рд▓ेрдирдкूрд▓ рдЕрдкрдиी рдкुрд╕्рддрдХ ''Introduction,
(Modesty and kinliness, patience, self deanial and riveted the affections off all around him, p.525, Life of Mohamed' by Sir Willaim Muir.)
Speeches of Muhammad" рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं рдХि рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХो рджेрд╡рджूрдд рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рд╡ाрдгी рдХा рднेрдЬा рдЬाрдиा рдиिрд╕्рд╕ंрджेрд╣ рд╕рдд्рдп рд╣ै। рд╕рд░ рд╡िрд▓िрдпрдо рдо्рдпोрд░ рдиे рднी рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि рд╡े рд╕рди्рджेрд╖्рдЯा рдФрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рдк्рд░рддिрдиिрдзि рдеे।2
рдкрд░ाрдХ्рд░рдо рдЕрд╖्рдЯрдЧुрдгों рдоें рдкांрдЪрд╡ां рдЧुрдг рд╣ै। рд░рд╕ूрд▓ुрд▓्рд▓ाрд╣ (рд╕рд▓्рд▓.) рдХाрдл़ी рдкрд░ाрдХ्рд░рдоी рднी рдеे। рдЖрдкрдХे рдкрд░ाрдХ्рд░рдо рдХो рджрд░्рд╢ाрддे рд╣ुрдП рдбा. рд╡ेрдж рдк्рд░рдХाрд╢ рдЙрдкाрдз्рдпाрдп рдиे рдПрдХ рдШрдЯрдиा рдХा рдЬ़िрдХ्рд░ рдХिрдпा рд╣ै рдЬो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै—
‘рдХिрд╕ी рдЧुрдлा рдоें рдЕрдХेрд▓े рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдкрд╣рд▓рд╡ाрди, рдЬो рдХुрд░ैрд╢ рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рдеा, рд╕े рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдиे рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕े рди рдбрд░рдиे рдФрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдиे рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░рдг рдкूрдЫा, рдЬिрд╕рдкрд░ рдкрд╣рд▓рд╡ाрди рдиे рд╕рдд्рдп рдХी рд╕्рдкрд╖्рдЯрддा рдХे рд▓िрдП рдХрд╣ा। рддрдм рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдиे рдХрд╣ा рдХि рддू рдмрдб़ा рд╡ीрд░ рд╣ै, рдпрджि рдХुрд╢्рддी рдоें рдоैं рддुрдЭे рдиीрдЪा рджिрдЦाрдКँ рддो рдХ्рдпा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░ेрдЧा? рдЙрд╕рдиे рд╕्рд╡ीрдХाрд░ाрдд्рдордХ рдЙрдд्рддрд░ рджिрдпा। рддрдм рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдиे рдЙрд╕े рд╣рд░ा рджिрдпा। (рдЕрд▓्рд▓ाрдоा рдХ़ाрдЬ़ी рд╕рд▓рдоाрди рдоंрд╕ूрд░рдкुрд░ी рдиे рдЕрдкрдиी рд╕ीрд░рдд рдХी рдХिрддाрдм ‘‘рд░рд╣рдорддुрд▓рд▓िрд▓ рдЖрд▓рдоीрди’’ рдоें ‘‘рд╢िрдл़ा’’ рдиाрдордХ рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рдкृрд╖्рда 64 рдХे рд╣рд╡ाрд▓े рд╕े рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि рдЖрдк (рд╕рд▓्рд▓.) рдиे рдЙрд╕े рддीрди рдмाрд░ рд╣рд░ाрдпा, рдлिрд░ рднी рдЙрд╕ рдкрд╣рд▓рд╡ाрди рдиे рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХो рдкैрдЧ़рдо्рдмрд░ рди рдоाрдиा рддрдеा рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╕рдд्рдпрддा рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдиे рдХिрдпा।
2.He was now the Servant, the Prophet, the vice gerent of God.
рдЖрда рдЧुрдгों рдоें рдЕрд▓्рдкрднाрд╖ी рд╣ोрдиा рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЧुрдг рд╣ै। рдЕрд▓्рд▓ाрд╣ рдХे рд░рд╕ूрд▓ (рд╕рд▓्рд▓.) рдХрдо рдмोрд▓рддे рдеे। рдЕрдзिрдХрддрд░ рдоौрди рд░рд╣рддे рдкрд░рди्рддु рдЬो рдХुрдЫ рдмोрд▓рддे рдеे, рд╡рд╣ рдЗрддрдиा рдк्рд░рднाрд╡ोрдд्рдкाрджрдХ рд╣ोрддा рдеा рдХि рд▓ोрдЧ рдЖрдкрдХी рдмाрддें рдирд╣ीं рднूрд▓рддे рдеे।3
рджाрди рджेрдиा рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ों рдХा рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдЧुрдг рд░рд╣ा рд╣ै। рд╣рдЬ़рд░рдд рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рджाрди рджेрдиे рд╕े рдкीрдЫे рдирд╣ीं рд╣рдЯрддे। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рдеा рдХि рдЖрдкрдХे рдШрд░ рдкрд░ рдЧ़рд░ीрдмों рдХी рднीрдб़ рд▓рдЧी рд░рд╣рддी рдеी। рдЖрдкрдХे рдШрд░ рд╕े рдХрднी рдХोрдИ рдиिрд░ाрд╢ рд╣ोрдХрд░ рдирд╣ीं рд▓ौрдЯा।
рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХे рдЧुрдгों рдоें рдХृрддрдЬ्рдЮрддा рднी рдеी। рд╡े рдХिрд╕ी рдХे рдЙрдкрдХाрд░ рдХो рдирд╣ीं рднूрд▓рддे। рдЕрдирд╕ाрд░ рдХे рдк्рд░рддि рдХрд╣े рдЧрдП рд╡ाрдХ्рдп рдЖрдкрдХी рдХृрддрдЬ्рдЮрддा рдХा рдк्рд░рдоाрдг рдкेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं।1 рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдпрд╣ рд╕िрдж्рдз рд╣ो рдЧрдпा рдХि рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдоें рдЖрдаों рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рдЧुрдгों рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдеा।
8. рд╢рд░ीрд░ рд╕े рд╕ुрдЧрди्рдз рдХा рдиिрдХрд▓рдиा—рднाрдЧрд╡рдд рдкुрд░ाрдг рдоें рднрд╡िрд╖्рдпрд╡ाрдгी рдХी рдЧрдИ рд╣ै рдХрд▓्рдХि рдХे рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдРрд╕ी рд╕ुрдЧंрдз рдиिрдХрд▓ेрдЧी, рдЬिрд╕рд╕े рд▓ोрдЧों рдХे рдорди рдиिрд░्рдорд▓ рд╣ो рдЬाрдПंрдЧे। рдЙрдирдХे рд╢рд░ीрд░ рдХी рд╕ुрдЧंрдз рд╣рд╡ा рдоें рдоिрд▓рдХрд░ рд▓ोрдЧों
3.Introduction The speeches of Mohammad by Lane-Pool page-24
1.рдЕрд╕рд╣ рдЙрд╕ рд╕िрдпрд░, рдкृ. 343
рдХे рдорди рдХो рдиिрд░्рдорд▓ рдХрд░ेрдЧी।2 рд╢िрдоाрдпрд▓ рддिрд░рдоिрдЬ़ी рдоें рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХे рд╢рд░ीрд░ рдХी рдЦुрд╢рдмू рддो рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ी рд╣ै। рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдЬिрд╕рд╕े рд╣ाрде рдоिрд▓ाрддे рдеे, рдЙрд╕рдХे рд╣ाрде рд╕े рджिрдирднрд░ рд╕ुрдЧрди्рдз рдЖрддी рд░рд╣рддी рдеी।3
рдПрдХ рдмाрд░ рдЙрдо्рдоे рд╕ुрд▓ैрдд рдиे рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХे рд╢рд░ीрд░ рдХा рдкрд╕ीрдиा рдПрдХрдд्рд░ा рдХिрдпा। рдЖрдк (рд╕рд▓्рд▓.) рдХे рдкूрдЫрдиे рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрддाрдпा рдХि рдЗрд╕े рд╣рдо рдЦुрд╢рдмूрдУं рдоें рдоिрд▓ाрддे рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рд╕рднी рд╕ुрдЧрди्рдз рд╕े рдмрдв़рдХрд░ рд╣ै।
9. рдЕрдиुрдкрдо рдХाрди्рддि рд╕े рдпुрдХ्рдд—рдХрд▓्рдХि рдЕрдиुрдкрдо рдХाрди्рддि рд╕े рдпुрдХ्рдд рд╣ोंрдЧे।4 рдмुрдЦ़ाрд░ी рд╢рд░ीрдл़ рдХी рд╣рджीрд╕ рдХे рдоुрддाрдмिрдХ़ рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рд╕рднी рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдоें рдЕрдзिрдХ рд╕ुंрджрд░ рдеे рдФрд░ рд╕рднी рдордиुрд╖्рдпों рдоें рдЕрдзिрдХ рдЖрджрд░्рд╢рд╡ाрди рдПрд╡ं рдпोрдж्рдзा рдеे।5 рд╕рд░ рд╡िрд▓िрдпрдо рдо्рдпोрд░ рдиे рднी рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХो рдмрд╣ुрдд
2.рдЕрде рддेрд╖ां рднрд╡िрд╖्рдпрди्рддि рдордиांрд╕ि рд╡िрд╢рджाрдиि рд╡ै।
рд╡ाрд╕ु рджेрд╡ांрдЧрд░ाрдЧाрддि рдкुрдг्рдпрдЧрди्рдзाрдиिрд▓ рд╕्рдкृрд╢ाрдо्। (рднाрдЧрд╡рдд рдкुрд░ाрдг., рдж्рд╡ाрджрд╢ рд╕्рдХंрдз, рдж्рд╡िрддीрдп рдЕрдз्рдпाрдп, 20рд╡ां рд╢्рд▓ोрдХ)
3.рдкृрд╖्рда 208, рд╢िрдоाрдПрд▓ рддिрд░рдоिрдЬ़ी, рдЕрдиुрд╡ाрдж: рдоौрд▓ाрдиा рдоुрд╣рдо्рдордж рдЬ़рдХрд░िрдпा
4.рд╡िрдЪрд░рди्рдиाрд╢ुрдиा рдХ्рд╖ोрдг्рдпां рд╣рдпेрдиाрдк्рд░рддिрдордж्рдпुрддिः।
рдиृрдкрд▓िंрдЧрдЪ्рдЫрджो рджрд╕्рдпूрди्рдХोрдЯिрд╢ोрдиिрд╣рдиिрд╖्рдпрддि।। (рднा.рдкु., рдж्рд╡ाрджрд╢ рд╕्рдХंрдз, рдж्рд╡िрддीрдп рдЕрдз्рдпाрдп, 20рд╡ां рд╢्рд▓ोрдХ)
рд╣рдЬ़рд░рдд рдЕрдирд╕ (рд░рдЬि.) рдХी рд░िрд╡ाрдпрдд, рдЬрдордЙрд▓ рдл़рд╡ाрдпрдж, рдкेрдЬ 178
рд╕ुंрджрд░ рд╕्рд╡рд░ूрдкрд╡ाрд▓ा, рдкрд░ाрдХ्рд░рдоी рдФрд░ рджीрдиी рдмрддाрдпा рд╣ै।6
10. рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рд╡ाрдгी рдХा рдЙрдкрджेрд╖्рдЯा—рдбा. рд╡ेрдж рдк्рд░рдХाрд╢ рдЙрдкрдз्рдпाрдп ‘рдХрд▓्рдХि рдЕрд╡рддाрд░ рдФрд░ рдоुрд╣рдо्рдордж рд╕ाрд╣рдм’ рдХे рдкृрд╖्рда 50, 51 рдкृрд╖्рда рдкрд░ рд▓िрдЦрддे рд╣ैं рдХि ‘рдХрд▓्рдХि рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдпрд╣ рдмाрдд рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ी рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЬो рдзрд░्рдо рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ेंрдЧे рд╡рд╣ рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рд╣ोрдЧा рдФрд░ рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдкрджिрд╖्рдЯ рд╢िрдХ्рд╖ाрдПं рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ाрдПं рд╣ोрдЧी। рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХुрд░рдЖрди рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рд╡ाрдгी рд╣ै, рдпрд╣ рддो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ी рд╣ै, рднрд▓े рд╣ी рд╣рдаी рд▓ोрдЧ рдЗрд╕ рдмाрдд рдХो рди рдоाрдиें। рдХ़ुрд░рдЖрди рдоें рдЬो рдиीрддि, рд╕рджाрдЪाрд░, рдк्рд░ेрдо, рдЙрдкрдХाрд░ рдЖрджि рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ेрд░рдгा рдХे рд╕्рд░ोрдд рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ैं, рд╡рд╣ी рд╡ेрдж рдоें рднी рд╣ै। рдХुрд░рдЖрди рдоें рдоूрд░्рддि рдкूрдЬा рднी рдЦрдг्рдбрди, рдПрдХेрд╢्рд╡рд░рд╡ाрдж (рддौрд╣ीрдж) рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा, рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдк्рд░ेрдо рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХा рдЙрдкрджेрд╢ рд╣ै। рд╡ेрдж рдоें ‘рдПрдХрдо् рд╕рдд्’ рддрдеा рд╡िрд╢्рд╡рдмрди्рдзुрдд्рд╡ рдХी рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдШोрд╖рдгा рд╣ै। рд╡ेрджों рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рднрдХ्рддि рдХा рдЖрджेрд╢ рд╣ै рдФрд░ рдХुрд░рдЖрди рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдоुрд╕рд▓рдоाрди рджिрди рдоें рдкाँрдЪ рдмाрд░ рдирдоाрдЬ़ рдЕрд╡рд╢्рдп рдкрдв़рддे рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдм्рд░ाрд╣्рдордг рд╡рд░्рдЧ рдоें рдмिрд░рд▓े рд▓ोрдЧ рд╣ी рдд्рд░िрдХाрд▓ рд╕ंрдз्рдпा рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓े рдоिрд▓ेंрдЧे।
рдпрд╣ाँ рдпрд╣ рддрде्рдп рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рдиा рдЙрдЪिрдд рд╣ोрдЧा рдХि рд╡ेрджों рдФрд░ рдХुрд░рдЖрди рдХी рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдоें рднी рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рд╕рдоाрдирддा рд╣ै। рдоिрд╕ाрд▓ рдХे рддौрд░ рдкрд░ рд╡ेрдж, рдЧीрддा рдФрд░ рд╕्рдоृрддिрдпों рдоें рдПрдХ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рднрдХ्рддि рдХрд░рдиे рдХा рдЖрджेрд╢ рд╣ै рдФрд░
6.'He was' says and admiring follwen, the handsomest and bravest, the bright faced and most generous of men, P. 523, The Life of Mohammad'
рдЕрдкрдиी рдХी рд╣ुрдИ рдмुрд░ाрдЗрдпों рдХी рдХ्рд╖рдоा рдоाँрдЧрдиे рдХे рд▓िрдП рднी рдЙрд╕ी рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕े рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХрд░рдиे рдХा рдЖрджेрд╢ рд╣ै। рдХ़ुрд░рдЖрди рдоें рд╣ै: ‘‘рдР рдирдмी! рдХрд╣ рджो, рдоैं рддो рдХेрд╡рд▓ рддुрдо्рд╣ाрд░े рдЬैрд╕ा рдПрдХ рдордиुрд╖्рдп рд╣ूं। рдоेрд░ी рдУрд░ рд╡рд╣्рдп (рдк्рд░рдХाрд╢рдиा) рдХी рдЬाрддी рд╣ै рдХि рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдкूрдЬ्рдп рдЕрдХेрд▓ा рдкूрдЬ्рдп рд╣ै, рддो рддुрдо рд╕ीрдзे рдЙрд╕ी рдХी рдУрд░ рдоुрдЦ рдХрд░ो рдФрд░ рдХ्рд╖рдоा рднी рдЙрд╕ी рд╕े рдоाँрдЧो।1 рдбा. рдЙрдкाрдз्рдпाрдп рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдХрд▓्рдХि рдФрд░ рдоुрд╣рдо्рдордж (рд╕рд▓्рд▓.) рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЬो рдЕрднूрддрдкूрд░्рд╡ рд╕ाрдо्рдп рдоुрдЭे рдоिрд▓ा рдЙрд╕े рджेрдЦрдХрд░ рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЬिрди рдХрд▓्рдХि рдХी рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рдоें рднाрд░рддीрдп рдмैрдаे рд╣ैं, рд╡े рдЖ рдЧрдП рдФрд░ рд╡рд╣ी рдоुрд╣рдо्рдордж рд╕ाрд╣рдм рд╣ैं।2
1.рд╣ा. рдоीрдо. рдЕрд╕ рд╕рдЬрджा рдЖрдпрдд рд╕ंрдЦ्рдпा 6।
2.рдХрд▓्рдХि рдЕрд╡рддाрд░ рдФрд░ рдоुрд╣рдо्рдордж рд╕ाрд╣рдм, рдкृ. 59